สวนไม้มะ
“มะ” เป็นคำนำหน้าต้นไม้ ผลไม้ และสมุนไพรบางอย่าง เป็นคำละมาจากภาษาโบราณแปลว่า ลูก ผล เป็น ชื่อต้นไม้ที่ใช้ในการบริโภคได้ เช่น มะม่วง มะนาว นอกจากนั้นในสวนของเรายังมีต้นไม้พันธุ์หายากอยู่เช่น
มะพูด
มะค่าแต้
มะค่าแต้ ชื่อวิทยาศาสตร์ : Sindora siamensis Miq ไม้ยืนต้นขนาดกลางพบในป่าใหญ่ มีเนื้อแข็งใช้ในการก่อสร้าง
มะเม่า
มะตาด
มะเกลือ
สวนปาล์ม
สวนปาล์ม เป็นสวนที่แสดงความมีเสน่ห์ของไม้ยืนต้นตระกูลปาล์มที่เติบโตอยู่ในเขตร้อนชื้น พืชตระกูลปาล์มแสดงถึงความงามของพืชเมืองร้อน พืชบางชนิดที่เคยเป็นพืชประจำท้องถิ่น ปัจจุบันเกือบใกล้จะสูญพันธุ์แล้ว มีการอนุรักษ์ไว้อยู่ในสวนป่า สวนพฤกษชาติ และตามวัดเท่านั้น ในสวนนี้มีไม้ตระกูลปาล์มที่อนุรักษ์ไว้เพื่อการดำรงพันธุ์ตามธรรมชาติ ตัวอย่างเช่น
หลาวชะโอน
หลาวชะโอน ชื่อวิทยาศาสตร์ : Oncosperma tigillarium ปาล์มในเขตพื้นที่ชุ่มน้ำ มีความสูงถึง ๑๒ เมตร มีหนามสีดำตามลำต้น เคยเป็นพืชประจำท้องถิ่นของบ้านมาบหลาวชะโอน อำเภอแกลง จังหวัดระยอง
เต่าร้าง
เต่าร้าง ชื่อวิทยาศาสตร์ : Caryota mitis Lour. เสน่ห์ของเต่าร้างอยู่ที่ลำต้นตรงสูงและมีดอกออกเป็นช่อตามลำต้น ตามช่อจะมีดอกย่อยออกเป็นพวงห้อยระย้าจากภายใต้กลีบเลี้ยงด้านใน มีผลสีแดงส้ม เมื่อสุกจะมีสีแดงคล้ำ ลำต้นเป็นไม้เนื้อแข็งใช้ในการทำเครื่องมือเกษตรกรรม
สวนไม้หายาก
ภายในสวนมีการอนุรักษ์ต้นไม้หายากที่เคยเป็นพืชประจำป่าเขตร้อนและใกล้สูญพันธุ์เนื่องจากการสูญสิ้นสภาพของป่า และการเปลี่ยนแปลงของระบบนิเวศน์ พืชที่พบในสวนนี้คือ
โศกพวง
โศกพวง ชื่อวิทยาศาสตร์ : Brownea grandiceps Jacq. มีชื่อเรียกว่า โรสออฟ เวเนซูเอลล่า มีเสน่ห์ตรงที่ดอกออกเป็นพวงใหญ่สีชมพูอมส้มสด เรียงตัวกันอยู่แน่นคล้ายช่อดอกไม้
สาละลังกา
สาละลังกา ชื่อวิทยาศาสตร์ : Couroupita guianensis Aubl. มีชื่อสามัญว่าต้นลูกปืนใหญ่ มีความสำคัญทางพุทธศาสนาเพราะความเชื่อที่ว่าพระพุทธเจ้าทรงประสูติใต้ต้นสาละลังกานี้ มีดอกสีสีแดงสดและสีส้มอ่อนๆ ชูช่อออกมาจากลำต้นอย่างหนาแน่น และมีกลิ่นหอมอ่อนโชยไปทั่วบริเวณ
สวนพันธุ์ไม้เขตร้อน
สวนนี้มีพันธุ์ไม้ที่เป็นเอกลักษณ์ของไม้เขตร้อน ประกอบไปด้วย เฟิร์น และพันธุ์ไม้ที่มีกลุ่มใบที่มีรูปทรงบ่งถึงความงามแบบตะวันออก เช่น กระดาษดำ กล้วยพันธุ์ประดับสวน และพืชในตระกูล Strelitziaceae หรือปักษาสวรรค์ พืชที่ควรกล่าวถึงในสวนนี้มีตัวอย่างเช่น
กระดาษดำ
ดาหลา
กล้วยผา
กล้วยผา ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ensete superbum เป็นไม้ล้มลุก สูง ๑-๒ เมตร ออกดอกสีแดงอมม่วงที่ปลายยอด ลำต้นใหญ่มีใบเหมือนกล้วยแต่เรียงเป็นลำดับวงกลมรอบปลายยอด เป็นพืชสมุนไพรที่หายากพบในเขตร้อนของทวีปเอเชียและอาฟริกา ตามบริเวณที่ลาดชันในระดับความสูง ๓๐๐-๘๐๐ เมตร
สวนพรรณไม้ในวรรณกรรมสุนทรภู่
“พระอภัยมณี” คือวรรณกรรมชิ้นเอก แต่งขึ้นเป็นคำกลอนพรรณนาถึงการผจญภัยของเจ้าชายหนุ่มท่ามกลางบรรยากาศที่งดงามแห่งท้องทะเลรอบเกาะแก้วพิสดาร หรือที่รู้จักกันในนามเกาะเสม็ด
“นิราศเมืองแกลง” เป็นนิราศที่มีชื่อเสียงที่สุดจากจำนวน ๙ นิราศ ที่สุนทรภู่ได้แต่งเรื่องราวของการเดินทางไปในที่ต่างๆ ในเรื่องนี้ท่านได้บรรยายถึงประสบการณ์ ๗ วัน จากคลองด่านผ่านป่ามาเยี่ยมบิดาที่อำเภอแกลง จังหวัดระยอง ซึ่งท่านได้แสดงความรู้รอบทางพฤกษศาสตร์ตลอดระยะทางที่ผ่านมา ในนิราศนี้ ได้กล่าวถึงพรรณไม้นานาชนิดซึ่งพบได้ในสวนเรา เช่น
ลำดวน
ลำดวน ชื่อวิทยาศาสตร์ : Melodorum fruticosum พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้เป็นไม้หอมสีนวล ออกดอกช่วงเดือนพฤศจิกายนถึงมกราคม ใช้สกัดทำยาต้านเชื้อรา
นมแมว
นมแมว ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rauwenhoffia siamensis นิยมปลูกเพราะมีกลิ่นหอม ใช้กลิ่นแต่งขนมไทยหลายชนิด
สวนไม้หอม
สวนไม้หอมเพิ่มความสุนทรีย์ให้กับผู้เดินชมสวนในหมู่แมกไม้หอมที่ส่งกลิ่นหอมจากไม้ไทยที่มีกลิ่นหอมนานาพันธุ์ ไม้หอมที่โดดเด่นจากสวนเรา ได้แก่
กันเกรา
กันเกรา ชื่อวิทยาศาสตร์ : Fagraea fragrans Roxb. ไม้หอมขนาดใหญ่ที่ส่งกลิ่นหอมขจรขจายจากดอกเล็กๆเป็นช่อสีขาวนวล ที่บานสะพรั่งพร้อมกันทั้งต้นในช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนมิถุนายน กันเกราเป็นทั้งต้นไม้ประดับและเป็นต้นไม้ที่มีคุณค่าทางยาอีกด้วย
บุนนาค
บุนนาค ชื่อวิทยาศาสตร์ : Mesua ferrea เป็นไม้ยืนต้นมีดอกสีขาวมีเกสรตัวผู้สีเหลืองส้มเป็นพวงกลมตรงกลาง กลีบดอกมีสี่ถึงห้ากลีบที่สวยงาม พร้อมด้วยกลิ่นหอมพิเศษ ส่งกลิ่นหอมอบอวลทั่วบริเวณตอนกลางคืนในเดือน มีนาคมถึงเดือนพฤษภาคม
สวนไม้เลื้อย
พันธุ์ไม้เลื้อยของไทยมักจะมีกลิ่นหอม ปกติพบอยู่บริเวณในป่า สวนไม้เลื้อยของเราได้คัดเลือกไม้ที่มีกลิ่นหอมพิเศษและคัดเลือกจากพันธุ์ดอกไม้เลื้อยที่มีสีสันงดงามเวลาแย้มบาน พันธุ์ไม้เลื้อยในสวนของเรา มีตัวอย่างเช่น
พวงหยก
พวงหยก ชื่อวิทยาศาสตร์ : Stongylodon macrobotrys A.Gray มีดอกสีเขียวมรกตช่อยาวออกดอกเป็นพวงห้อยระย้าเบียดกันแน่น พวงหยกเป็นเถาเลื้อยที่แข็งแรงและมีความยาวได้ถึง ๑๘ เมตร
เลดี้มาร์กาเร็ต
เลดี้มาร์กาเร็ต ชื่อวิทยาศาสตร์ : Passiflora hyb. เป็นไม้เถาเลื้อยขนาดเล็ก ดอกมีกลีบสีแดงเข้ม ตรงกลางดอกประดับด้วยเส้นสีแดงขาวเป็นรัศมีล้อมรอบเกสร มีดอกตลอดทั้งปี มีใบที่เขียวสด สวยไม้แพ้ดอก เป็นพื้นประกอบ แต่งเติมความงามให้สวนไม้เลื้อยของเรา
ศาลา – จุดสมดุลของสวน
ศาลาในสวนของเรามีไว้เพื่อพักผ่อนและชมทัศนียภาพของสวนโดยรอบ สวนรอบศาลาสร้างขึ้นด้วยแรงบันดาลใจจากพรรณไม้ดอกของไทย ที่ถูกบรรยายในบทประพันธ์เรื่อง “อิเหนา” ของรัชกาลที่ ๒ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ อิเหนา เป็นบทละครที่รู้จักกันดีมีเค้าโครงเรื่องจากเรื่องเล่าโบราณของชวา
ตัวอย่างพรรณไม้ในสวนที่ได้รับแรงบันดาลใจจากบทประพันธ์เรื่อง “อิเหนา” ได้แก่
สายหยุด
สายหยุด ชื่อวิทยาศาสตร์ : Desmos chinensis Lour. พันธุ์ไม้เลื้อย ประดับออกดอกสีเหลืองอมเขียว มีกลิ่นหอมแรงในตอนเช้าตรู่ กลิ่นหอมจะหมดในยามสาย พบได้ทั่วเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ชงโค
จำปา
จำปา ชื่อวิทยาศาสตร์ : Michelia champaca Linn. พืชยืนต้นมีดอกสีเหลืองปนส้ม มีกลิ่นหอมมาก ลำต้นเป็นไม้เนื้อแข็งใช้ในการทำเครื่องเรือน
มหาหงส์
มหาหงส์ ชื่อวิทยาศาสตร์ : Hedychium coronarium J.G.Koenig เป็นไม้หายากพบในป่าเขตตะวันออกของเทือกเขาหิมาลัย ตอนใต้ของประเทศจีน ตลอดจนในเขตเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ น้ำมันกลิ่นหอมที่สกัดจากมหาหงส์ใช้ในทางการแพทย์และทำสีประกอบอาหาร
สวนขวัญ
สวนขวัญนี้ตั้งอยู่หลังกลุ่มพิพิธภัณฑ์เรือนไทย เป็นบริเวณที่เชื่อมไปยังเรือนแสดงโบราณวัตถุสมัยบ้านเชียง เป็นสวนที่สร้างขึ้นจากมวลไม้ดอกที่บรรยายในกวีคำฉันท์เรื่อง “รักนิรันดร์” ของคุณเสวตร เปี่ยมพงศ์สานต์ ความรักและความปรารถนาในการดำรงชีวิตคู่อยู่ท่ามกลางกลิ่นอายของมวลดอกไม้ไทย ได้ถูกบรรยายไว้อย่างงดงามในงานประพันธ์ชิ้นนี้ของท่าน
ดอกไม้ในบทประพันธ์ที่ได้รับการเลือกสรรมาเป็นตัวอย่างในสวนขวัญ ได้แก่
กาหลง
กาหลง ชื่อวิทยาศาสตร์ : Bauhinia acuminata L. ดอกไม้ชนิดนี้มีดอกห้ากลีบ มีสีชมพูอมม่วงที่สดใส พบได้ตามป่าผลัดใบในเขตเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และนำมาเพาะเลี้ยงเป็นไม้ประดับ
จำปี
จำปี ชื่อวิทยาศาสตร์ : Michelia longifolia ไม้ยืนต้นในวงศ์ Magnoliaceae ได้รับความนิยมนำมาเป็นไม้ประดับ เพราะความหอมของดอก และมีดอกสีครีมนวล ลำต้นเป็นไม้เนื้อแข็งจึงถูกนำมาใช้ในการทำเครื่องเรือน
ซ่อนกลิ่น
ซ่อนกลิ่น ชื่อวิทยาศาสตร์ : Polianthes tuberosa L. มีกลีบดอกสีนวล ออกดอกแน่นซ้อนกันจากก้านดอกที่ชูช่อมาจากดิน เป็นไม้ดอกที่บานตอนกลางคืนจากตะวันตกดินจนถึงรุ่งสาง นิยมใช้เป็นดอกไม้ที่เป็นพุทธบูชา
นางแย้ม
นางแย้ม ชื่อวิทยาศาสตร์ : Clerodendrum fragrans เป็นไม้พุ่มไม่ผลัดใบ มีต้นสูงได้ถึง ๓ เมตร ในเขตที่ชุ่มชื้น ดอกไม้ชนิดนี้เป็นที่รู้จักในความงามของดอกที่รวมตัวกันเป็นช่ออย่างหนาแน่น มีตั้งแต่สีขาวจนไปถึงสีชมพูอ่อน
สวนป่า
สวนป่าของเราเป็นพื้นที่อนุรักษ์พันธุ์ไม้ยืนต้นหลากหลายชนิดที่เคยมีอยู่ในป่าเขตร้อน ซึ่งถูกทำลายจากพื้นที่เมืองและการทำเกษตรกรรมที่ขยายตัวเพิ่มขึ้น ด้วยความปรารถนาที่จะอนุรักษ์พันธุ์ไม้หายากซึ่งนับวันจะหมดไป คุณเสวตรจึงได้ปลูกพันธ์ไม้ที่ควรค่าต่อการอนุรักษ์หลากหลายพันธุ์ เช่น ไม้ตะเคียน และไม้มะค่า ซึ่งเป็นไม้เนื้อแข็งที่มีเนื้อไม้สวยงาม เป็นที่นิยมใช้ในงานก่อสร้างและทำผลิตภัณฑ์จากไม้ ไม้ที่หายากที่ปลูกไว้ในสวน เช่น
ไม้ตะเคียน
ไม้แดง
ไม้แดง ชื่อวิทยาศาสตร์ : Xylia xylocarpa (Pyinkado)
ไม้ประดู่
ไม้มะค่า
แสมสาร
สำโรง
กระเบาใหญ่
สวนสมุนไพร
สวนป่าเขตเมืองร้อนของไทย มีพืชพรรณสมุนไพรขึ้นอยู่อย่างอุดมสมบูรณ์ ชาวบ้านและชาวพื้นเมืองได้อาศัยพืชสมุนไพรเหล่านี้เป็นยารักษาโรคมาช้านาน หมอสมุนไพรพื้นบ้านสามารถแบ่งปันความรู้ให้กับวงการยาสมัยใหม่และการค้นคว้าทางการแพทย์ได้ พืชสมุนไพรพื้นบ้านสามารถพัฒนาผลิตเป็นยาแผนปัจจุบันที่ขายไปทั่วโลกได้ สวนสมุนไพรของเราแบ่งออกเป็น ๔ สวนตามคุณสมบัติเฉพาะตัวที่สามารถนำไปใช้ได้ ดังนี้
มะระขี้นก
สวนสมุนไพรช่วยลดน้ำตาลในเลือด เช่น มะระขี้นก ชื่อวิทยาศาสตร์ : Momordica charantia L.
กระวาน
สวนสมุนไพรรักษาระดับความดันโลหิต เช่น กระวาน ชื่อวิทยาศาสตร์ : Amomum testaceum Ridl.
ทองพันชั่ง
สมุนไพรนำไปใช้ในการรักษาทางธรรมชาติของโรคมะเร็ง เช่น ทองพันชั่ง ชื่อวิทยาศาสตร์ : Rhinacanthus nasutus
ลูกยอ
สมุนไพรที่มีสารต่อต้านอนุมูลอิสระใช้ลดการที่เซลล์ในร่างกายถูกทำลาย เช่น
ลูกยอ ชื่อวิทยาศาสตร์ : Morinda citrifolia